COVİD-19 SALGINI PETROL PİYASASINDA LİSANS YÜKÜMLÜLÜKLERİNİ NASIL ETKİLER?

Mücbir sebep kavramını en genel şekliyle kişilerin idareye veya akdin karşı tarafına olan yükümlülüklerini yerine getirmesini önleyen durumlar olarak tanımlamak mümkündür.

Belirtmek gerekir ki, gerçek veya tüzel kişilerin idareye karşı yükümlülüklerini yerine getirmelerini engelleyen bazı durumlar mevzuatta düzenlenmiştir. Mücbir sebep veya beklenmeyen hal olarak düzenlenen bu sebeplerin varlığı halinde, kişi ya yükümlülükten ya da yükümlülüğünü zamanında yerine getirmemenin sonuçlarından kurtulmaktadır. Ayrıca, mevzuatta düzenlenmeyen hallerde dahi idari yargı kararlarında, mücbir sebep gerekçesinin kullanıldığı görülmektedir. Bazı yasa, yönetmelik hükümlerinde mücbir sebep kavramına yer verilmiş; mücbir sebep olarak kabul edilecek haller ya doğrudan örnekleme yoluyla sayılmış ya da idarenin takdirine bırakılmıştır.

COVİD – 19 Salgını ve Mücbir Sebep Kavramı

Covid – 19 pandemisi dünyada ilk kez 31 Aralık 2019 günü Çin’in Wuhan şehrinde görülmüş ve hızla tüm dünyayı etkisine almıştır. Covid – 19 salgını Dünya Sağlık Örgütü tarafından 11 Mart 2020 tarihinde pandemi “salgın” kategorisine alınmıştır. Salgın hastalığın daha önceden öngörülmesi ve engellenmesi mümkün bulunmamaktadır. Salgın hastalık halinde olaydan etkilenen tarafın gerekli özen ve dikkati göstermiş ve önlemleri almış olmasına karşın önlenemeyecek kaçınılamayacak veya giderilemeyecek bir durumun varlığı söz konusudur.

Ne yazık ki ülkemizde de etkisini göstererek yayılmaya başlayan ölümcül Covid-19 salgınının mücbir sebep hali sayılması tartışmasızdır.

Petrol Piyasası Kanunu ve Petrol Piyasası Lisans Yönetmeliğinde Mücbir Sebep Yaklaşımı

Mücbir sebep kavramına 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanununda “Kanun” yer verilmemiştir. Bununla beraber 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanununa dayanılarak hazırlanan Petrol Piyasası Lisans Yönetmenliğinde “Yönetmelik” mücbir sebebin tanımı yapılmış ve devamında mücbir sebebin lisans sahibinin yükümlülüklerine etkileri düzenlenmiştir.

Petrol Piyasası Lisans Yönetmenliğinin “Mücbir Sebepler” başlıklı 57. maddesinde;

“Bir olayın mücbir sebep hali sayılabilmesi için, olaydan etkilenen tarafların gerekli özen ve dikkati göstermiş ve önlemleri almış olmasına karşın önlenemeyecek, kaçınılamayacak veya giderilemeyecek olması ve bu durumun etkilenen tarafın ilgili mevzuat kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmesini engellemesi gerekir.

Mücbir sebeplerin gerçekleşmesi halinde, mücbir sebeplerin etkileri giderilinceye kadar, lisans sahibinin ilgili mevzuattan kaynaklanan yükümlülükleri etkilendikleri oranda Kurul kararıyla ertelenebilir.

Söz konusu yükümlülüklerin yerine getirilemeyeceğinin anlaşıldığı hallerde, Kurul, lisans sahibinin yükümlülüğünün kaldırılmasına da karar verebilir. Yükümlülüklerin ertelenmesi veya kaldırılması kararının verilebilmesi için, lisans sahibinin mücbir sebebin başlama tarihini, mahiyetini, yükümlülüklerine olan etkilerini ve mümkün olması halinde etkilerin tahmini giderilme süresini içeren başvurusunu, mücbir sebebin başlama tarihinden itibaren onbeş gün içerisinde Kuruma yazılı olarak bildirmesi zorunludur.”

hükmü yer almaktadır.

Madde hükmünde mücbir sebep olarak kabul edilecek haller tek tek sayılmasa da, yapılan bu tanım doğrultusunda ve yargı kararlarında kabul edilen haller ile diğer kanunlarda sayılan mücbir sebep halleri çerçevesinde nelerin mücbir sebep olabileceği sonucuna ulaşmak mümkündür.

Bu noktada, Dünya Sağlık Örgütü tarafından pandemi (salgın) kategorisine alınan Covid – 19 küresel salgınının mücbir sebep kapsamında değerlendirilmektedir.

Ancak Covid – 19 salgını objektif olarak mücbir sebep kabul edilse dahi yönetmelik hükmüne göre bu tespit lisans sahibi bakımından mücbir sebebin ileri sürülebilmesi için tek başına yeterli değildir. Mücbir sebep halinden etkilenen lisans sahibi gerçek veya tüzel kişinin ilgili mevzuat kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmesinin engellenmemesi halinde mücbir sebepten söz edilemeyecektir.

Lisans sahiplerine Kanun ve Yönetmenlik ile bir takım yükümlülükler getirilmiş olup,  lisans sahipleri bu yükümlülüklerinin etkilendiği oranda mücbir sebepten faydalanabileceklerdir.

Petrol Piyasasında Lisans Sahibi Gerçek ve Tüzel Kişilerin Covid – 19 Salgınından Etkilenebilecek Yükümlülükleri

Petrol piyasasında lisans sahibi gerçek ve tüzel kişilerin Covid – 19 salgınından etkilenebilecek yükümlülüklerine aşağıda değinilmiştir.

• Yönetmelikte yer alan Geçici 24. maddenin yürürlüğe girdiği tarihte dağıtıcı lisansı sahibi olan kişiler,  1/1/2020 tarihinden itibaren, 34/A maddesinin birinci fıkrasında belirtilen bayilik teşkilatını fıkrada belirtilen süreler içinde oluşturmakla yükümlü kılınmıştır. Dağıtıcı lisansı sahipleri, bu Yönetmeliğin 34/A maddesi ile belirlenen bayilik teşkilatını süresi içinde oluşturamaz veya koruyamaz ise lisanslarının sona erdirilmesi yaptırımıyla karşılaşmaktadır. Bu çerçevede,  34/A maddesinin birinci fıkrasında belirtilen bayilik teşkilatının Covid-19 salgını nedeniyle fıkrada belirtilen süreler içinde oluşturulamayacağının anlaşıldığı durumlarda bu sürelerin uzatılmasının talep edilmesi mümkün olabilecektir.

• Yine Yönetmeliğin “Lisansların Sona Ermesi ve İptali” başlıklı 17. madde hükmünde, lisansın bazı hallerde süresinden önce Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu “Kurul” tarafından veya bu yetkinin devredilmesi durumunda Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Başkanlığı veya Petrol Piyasası Dairesi Başkanlığı tarafından sona erdirilebileceği düzenlenmiştir. Bu hallerin neler olduğunun tahdidi olarak tek tek sayıldığı birinci fıkranın g bendinde;

“Bayilik faaliyeti kapsamında haklı ve mücbir sebepler hariç altı aydan uzun süreli satış yapılmaması hali”

yer almaktadır.  Görüldüğü üzere Yönetmelik hükmü ile mücbir sebep halinde bayilik faaliyeti kapsamında altı aydan uzun süreli satış yapılmaması durumunda bu sebebe dayanılarak lisansların sona erdirilemeyeceği düzenlenmiştir. Bu durumda bayilik faaliyeti kapsamında Covid-19 nedeniyle 6 aydan uzun süreli satış yapamayan lisans sahiplerinin bu sebep ile lisansları sona erdirilmeden önce mücbir sebep halinin bulunup bulunmadığının ve bayilik faaliyetine etkilerinin değerlendirilmesi gerekecektir.

• Bunların dışında, lisans başvurusunda bulunan gerçek ve tüzel kişilerin, lisans başvurusunda gerekli bilgi ve belgelerin tamamlanması için yönetmelikte öngörülen sürelerin Covid-19 nedeniyle uzatılmasını talep etmeleri de mümkündür. Nitekim, Yönetmeliğin “İnceleme ve Değerlendirmenin Sonuçlandırılması” başlıklı 10. maddesinin 3. fıkrasında; 

“Lisans alması Kurul kararıyla uygun bulunan; rafinerici, iletim, depolama, işleme, madeni yağ, dağıtıcı ve ihrakiye teslimi lisansları başvuru  sahibine yapılacak tebligatla, lisans alma bedelinin kalan tutarının Kurum hesabına yatırıldığına ilişkin belgenin ibraz edilmesi ve varsa Kurul uygun bulma kararı kapsamında öngörülen diğer yükümlülüklerin doksan gün içerisinde yerine getirilmesi halinde lisansının verileceği bildirilir.   Lisans başvurusuna konu projenin veya yatırımın, 2872 sayılı Çevre Kanununa dayanılarak çıkarılan mevzuatta belirtilen usul ve esaslar kapsamında bulunması halinde, başvuru sahibi bu süre içerisinde ayrıca; Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu Kararına veya Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir Kararına ilişkin belgeyi Kuruma ibraz eder.”

hükmü ile; aynı maddenin 5. fıkrasında;

“Lisans başvurusu hakkında alınan uygun bulma kararında belirtilen yükümlülüklerin gerçek veya tüzel kişiye tebliğinden itibaren 90 gün içerisinde yerine getirilmemesi halinde, lisans başvurusu Kurul kararıyla reddedilir. Bu süre, lisans başvurusuna konu projenin veya yatırımın 2872 sayılı Çevre Kanununa dayanılarak çıkarılan mevzuatta belirtilen usul ve esaslar kapsamında bulunması halinde, bu kapsamdaki yükümlülüklerin gerçek veya tüzel kişiden kaynaklanmayan nedenlerle yerine getirilememiş olması veya mücbir sebepler nedeniyle Kurul kararı ile uzatılabilir.”

hükmü yer almaktadır. Bu hükme göre, lisans başvurusuna konu projenin veya yatırımın, 2872 sayılı Çevre Kanununa dayanılarak çıkarılan mevzuatta belirtilen usul ve esaslar kapsamında bulunması halinde, lisans başvuruları uygun bulunan başvuruculara lisans verilebilmesi için başvuru sahibinin uygun bulma kararının kendisine tebliğinden itibaren 90 gün içerisinde ayrıca; Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu Kararına veya Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir Kararına ilişkin belgeyi Enerji Piyasası Düzenleme Kurumuna “Kurum” ibraz etmesi gerektiği düzenlenmiştir. Ancak, maddenin devamında lisans başvuruları uygun bulunan bu kapsamdaki başvuru sahiplerinin bu belgeleri sunması için öngörülen 90 günlük sürenin mücbir sebep halinde Kurul kararı ile uzatılabileceği belirtilmiştir. Bu durumda, henüz lisans sahibi olmayan ve fakat lisans başvurusunda bulunan gerçek veya tüzel kişilerin Covid – 19 salgınını mücbir sebep olarak ileri sürerek belge sunma yükümlülüklerinin ertelenmesini talep edebilecekleri görülmektedir.

Mücbir Sebep Halinde Yapılacak Başvuru Usulü

Yukarıda örnek olarak sayılan ancak bunlarla sınırlı olmayan yükümlülüklerin Covid-19 salgını nedeniyle yerine getirilemeyeceğinin anlaşıldığı hallerde lisans sahiplerinin bu durumun başlama tarihinden itibaren 15 gün içerisinde Kurum’a sunacakları bir dilekçe ile mücbir sebep başvurusunda bulunması gerekir. Başvuruda;

• Mücbir sebebin ortaya çıktığı tarihin Covid – 19 salgınının işletme faaliyetleri bakımından engel oluşturmaya başladığı tarih) belirtilmesi,
• Covid – 19 salgınının mücbir sebep niteliğinde olduğunun belirtilmesi,
• Mücbir sebebin yükümlülüklere olan olumsuz etkileri ve yükümlülüklerin neden istenilen şekilde veya sürede yerine getirilemeyeceğinin belgelendirilip açıklanması,
• Mümkün olması halinde Covid – 19 salgınının etkilerinin tahmini giderilme süresinin belirtilmesi,
• Neticede mücbir sebep nedeniyle yükümlülüklerinin ertelenmesinin yahut ortadan kaldırılmasının talep edilmesi gerekmektedir.

Mücbir Sebep Başvurusu Hakkında Karar Verilmesi

Mücbir sebebin uygulanmasının son koşulu ise, lisans sahibi tarafından yapılan başvurunun Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu “Kurul” tarafından yapılan inceleme ve değerlendirme sonucunda uygun bulunması ve bu yönde karar verilmesidir.

Dikkat edileceği üzere, Kurul’un mücbir sebep halinde verebileceği iki tür karar bulunmaktadır.  Kurul tarafından, mücbir sebeplerin etkileri giderilinceye kadar, lisans sahibinin ilgili mevzuattan kaynaklanan yükümlülüklerinin etkilendikleri oranda ertelenmesine karar verilebileceği gibi söz konusu yükümlülüklerin yerine getirilemeyeceğinin anlaşıldığı hallerde lisans sahibinin yükümlülüğünün kaldırılmasına da karar verilebilir. Kurul, mücbir sebebin mahiyetine, lisans sahibinin yükümlülüklerine olan etkilerine ve etkilerin giderilme imkanı bulunup bulunmamasına göre erteleme veya kaldırma kararı verebilecektir.

Sonuç

Mücbir sebep hallerinin ortaya çıkması halinde lisans sahipleri ile henüz lisans sahibi olmayan lisans başvuru sahiplerinin ilgili mevzuattan kaynaklanan yükümlülüklerinin etkilendikleri oranda Kurul kararıyla ertelenebilmesi ve hatta ortadan kaldırılabilmesi mümkün olup, mücbir sebep halinin ortaya çıkması durumunda lisans sahipleri ile ile henüz lisans sahibi olmayan lisans başvuru sahiplerinin Kurum’a yazılı müracaat yapılması gerekmektedir.

Kurul herhangi bir başvuru olmasa da resen lisans sahiplerinin yükümlülüklerin mücbir sebep nedeniyle belirli bir süre ile ertelenmesine karar verebilecektir.